Sint Nico­laas

_{Van onze redac­tie. Bron: Wikipedia}

De herkomst van de Sint is niet Klein-​Azië, maar Spanje.

Foto: Sint-​Nicolaas op een vroeg-​20e eeuwse kaart

Nochtans is Sint-​Nicolaas geboren in Patara te Lycië dat van­daag in Turk­ije ligt, maar in het jaar 280 bij het toen­ma­lige Byzan­ti­jnse rijk hoorde. Later werd hij als Lyciër biss­chop van Myra de hoofd­plaats van Lycië, en nam o.a. deel aan het grieks(talig)e Con­cilie van Niceae. Hij stierf op 6 decem­ber 342. Na de inval van de moslims in het gebied, wor­den de stof­fe­lijke resten van de heilige naar Bari gebracht, in het toen­ma­lige koninkrijk van de Beide Sicil­iën (in het deel van Napels), waar de lat­ere Keizer Karel V kon­ing zou wor­den. Fil­ips II, zijn zoon, zou de Ned­er­lan­den erven, Spanje én de Beide Sicil­iën. Van­daar de ver­war­ring dat de Sint van Spanje zou komen. Aldaar is Sint-​Nicolaas alge­meen de patroon van de zee­vaart. Sin­terk­laas arriveert in Ned­er­land per stoom­boot, het­geen in dat per­spec­tief niet ver­won­der­lijk is: de his­torische ban­den van Spanje met de Ned­er­lan­den zijn gekend.

De schoen zetten met Sin­terk­laas
Oor­spronke­lijk werd Sint-​Nicolaas alleen in het oosten geëerd. In de 13e eeuw werd besloten dat zijn naamdag ook in het westen een van de belan­grijk­ste feestda­gen was; in die tijd werd het sin­terk­laas­feest in Utrecht al gevierd door de schoen van vier arme kinderen te vullen met geld­stukken, in andere ste­den werd ook iets voor de armen gedaan.

Schoen zetten
In Ned­er­land zet men vanaf de vijf­tiende eeuw de schoen. In eerste instantie gebeurde dat in de kerk en was de opbrengst voor de armen. Toen Sin­terk­laas later een fam­i­liefeest werd, zetten kinderen hun schoen in de kamer bij de schoorsteen. Uit archief­s­tukken blijkt dat vanaf 1427 in de Sint Nico­laaskerk in Utrecht schoe­nen wer­den gezet op 5 decem­ber, sin­terk­laasavond. Rijke Utrechters leg­den wat in de schoe­nen en de opbrengst werd verdeeld onder de armen op 6 decem­ber, de offi­ciële sterfdag van de Heilige Nico­laas. Uit de zestiende eeuw bestaan beschri­jvin­gen van het schoen­zetten door kinderen in de huiskamer. Kun­stschilder Jan Steen heeft in de zeven­tiende eeuw de sin­terk­laasocht­end op twee schilder­i­jen vast­gelegd. Daarop is ook goed te zien wat de kinderen in hun schoen kre­gen. Vaak was dat koek, snoep en speel­goed. Opval­lend is dat vooral jon­gens een roe of zakje zout in de schoen von­den. Ook nu wordt op ver­schil­lende plaat­sen in Ned­er­land tussen de offi­ciële intocht van Sin­terk­laas en 5 decem­ber de schoen ‚s avonds bij de schoorsteen gezet en de vol­gende ocht­end geleegd.

Pak­je­savond
Bij veel mensen is het de laat­ste jaren in de mode gekomen om tij­dens pak­je­savond ook te dobbe­len om kleine cadeaut­jes. Er word een wekker gezet op bijvoor­beeld een half uur, en iedereen gooit een dobbel­steen. De uitkomst kan bijvoor­beeld zijn ‚geef het cadeautje aan je buur­man’. Na een half uur gaat de wekker af en moet iedereen zijn of haar cadeautje houden. De cadeaus zijn vaak een com­bi­natie van cadeaus die mensen graag willen en din­gen die mensen min­der graag willen, waar­door er een grap­pige en hec­tis­che sit­u­atie kan ontstaan in de laat­ste minuten van het spel. Rond de goed­heilig­man bestaat een uit­ge­breid reper­toire aan volk­sliederen en zoet­waren. Tot de laat­ste behoren de peper­noten, kruid­noten, marsepein, borstplaat, spec­u­laas (spec­u­la­tor = biss­chop, dus biss­chop­skoek), taaitaai, suik­er­goed, pop­jes van choco­lade, ban­ketlet­ters en, als typ­isch Ned­er­lands fenomeen, de choco­ladelet­ter. Zwarte Piet is degene die deze lekkerni­jen in de huizen strooit. De verza­mel­naam voor het lekkers is dan ook strooigoed.

Zwarte Piet
Het vrien­delijk­ste ver­haal is wellicht dat Nico­laas op een slaven­markt in Myra eens een Ethiopisch jongetje met de naam Piter (afgeleid van Petrus) aantrof. Sint kocht de jon­gen vrij en uit dankbaarheid bleef hij bij de Sint. De huid­skleur van Zwarte Piet geeft soms aan­lei­d­ing tot kri­tiek dat zijn rol racis­tis­che vooro­orde­len zou beves­ti­gen, maar vol­gens anderen is hij een Ital­i­aanse schoorsteen­veg­ersknecht en is zijn gezicht alleen daar­door zwart van het roet. Dit idee wordt nog eens ver­sterkt door het feit dat Zwarte Piet een roe heeft (een instru­ment van
schoorsteen­veg­ers), Ital­i­aanse schoorsteen­veg­erskledij draagt en op daken klimt. In Vlaan­deren is de alleszins poli­tiek cor­recte term Pieterknecht.

Tot de Tweede Werel­door­log had Sin­terk­laas slechts één helper. Na de bevri­jd­ing door de Canadezen hielpen deze sol­daten met het organ­is­eren van het eerste na-​oorlogse sin­terk­laas­feest. Niet gehin­derd door ken­nis over de tra­di­tie, bedachten zij, dat als één Zwarte Piet leuk is, een hele­boel Zwarte Pieten nóg leuker zouden zijn. Sinds­dien wordt Sin­terk­laas vergezeld door vele Pieten, tegen­wo­ordig vaak met ieder een eigen taak. Ter­wijl Sin­terk­laas altijd statig en gedis­tingeerd is, gedra­gen de Pieten zich als acro­baten en grap­pen­mak­ers die vaak kwa­jon­gensstreken uithalen. De kled­ing van Zwarte Piet is een soort pagepakje uit de 16de-​17de eeuw. Aan konin­klijke hoven had­den de dien­aren meestal zulke kledij aan. Waarschi­jn­lijk heeft daarom vol­gens de tra­di­tie de knecht van Sin­terk­laas een soort­gelijk uni­form.
Sur­prise
Bij het sin­terk­laas­feest wor­den ook sur­prises gemaakt vaak vergezeld met een Sin­terk­laas­gedicht. Dit gebeurt zowel in huiselijke kring als op veel scholen. Van­tevoren wordt een lootje getrokken door de deel­ne­mers. Hierop staat vaak een sug­gestie voor een cadeau en wordt iemands hobby’s vermeld.