Archief dominee Eikema overgedragen aan Gemeentearchief
Het archief van dominee Jan Eikema (1895−1975), die in de oorlog vanaf de kansel van de Bullekerk preekte tegen de bezetter en tegen de Jodenvervolging, is overgedragen aan het Gemeentearchief Zaanstad. Burgemeester Jan Hamming nam het archief op vrijdag 26 april in ontvangst van Heddy Eikema, de zoon van de dominee.
Tijdens Holocaust Memorial Day in de Bullekerk, 27 januari 2019, bracht burgemeester Hamming in zijn toespraak een eerbetoon aan de dominee die in zijn preken niet alleen zijn afkeuring liet blijken van de Jodenvervolging, maar ook opriep tot verzet. Eikema voegde ook zelf de daad bij het woord en codeerde en decodeerde berichten tussen het verzet en de regering in Engeland.
‘De woorden en het verzet van Eikema vormen wat mij betreft nog steeds een bron van inspiratie, een bewijs van echt leiderschap’, aldus burgemeester Hamming in zijn toespraak. ‘Eikema toonde leiderschap door zijn gehoor, zijn gemeente, duidelijk een richting te wijzen. Door stelling te nemen tegen het kwaad, door te pleiten voor het goede, voor een wereld die van iedereen is, voor een wereld waar vertrouwen en liefde heerst in plaats van wantrouwen en haat. En door niet alleen stelling te nemen, maar ook te handelen en in verzet te komen en anderen oproepen dat ook te doen.’
Zoon geroerd door toespraak
In de Bullekerk was ook de zoon van de dominee, Heddy Eikema, aanwezig. Hij was geroerd door de toespraak en kwam na afloop naar de burgemeester. Hij vertelde dat hij het archief van zijn vader in beheer had en dit graag wilde overdragen aan het Gemeentearchief. Die wens gaat nu in vervulling.
Het archief telt 154 ordners en omvat het hele leven van Jan Eikema, van zijn eerste levensjaren tot zijn dood in 1975. Het is dus veel uitgebreider dan alleen de oorlogsjaren.
Het grootste deel van de collectie bestaat uit archief van dominee Eikema. Daarnaast is er wat archief van diens tweede vrouw en zijn dochter Hanneke Eikema.
Foto’s: Astrid Plekker
 |
 |
Bij de overdracht van het archief van Ds. J. Eikema, zijn vrouw A.C. Eikema – Remelink en Hanneke Eikema – Ippish aan het gemeentearchief van Zaanstad.
Ik zal trachten een korte levenschets van mijn vader weer te geven:
Mijn vader ging in 1915 theologie studeren aan de Leidse Universiteit. Hij zei: toen ik 10 jaar oud was wist ik het al: ik wou dominee worden.
Op 20 Juni 1918 hield hij een rede in Baarn met o.a. Alletta Jacobs.
Hij kende prof. Oud, Marchant, Kohnstam en vele anderen.
Dominee J. Eikema:
Na Benningbroek verhuisden ze naar Witmarsum in Friesland, daarna naar Godlinze in Groningen en toen kwam de Crisis.
In 1931 verhuisden ze naar Schagen. Hier kwam de politieke kant van Ds. Eikema meer tot uiting. Hij werd ook hier de voorzitter van “Eenheid Door Democratie” in 1935 opgericht. Vanuit Schagen kwam Eikema herhaaldelijk op de landelijke radio van de V.P.R.O.
In december 1940 maakte hij een pamflet met anderen waarin hij opriep in verzet te komen tegen de Duitsers.
In februari 1941 zei hij in de Westzijderkerk: het oude volk ( de Joden) wordt nu opgejaagd. Het oude volk waar zoveel goeds uit voortgekomen is. Eikema ging het verzet in. In het geheime nazirapport dat wekelijks vanuit Den Haag naar Berlijn werd verstuurd met informatie over de situatie in Nederland stond ook een stuk over mijn vader en zijn Joodse gezindheid. Het artikel eindigde met:” Weitere Notizzen folgen.….” Toch bleef hij op vrije voeten. Hij werkte met gevaar voor eigen leven. Hij ging de codeberichten voor het verzet decoderen en verstuurde met Jan Hein op den Velde de codeberichten naar het Bureau Inlichtingen in Londen, waar koningin Wilhelmina en de Nederlandse regering verbleef. In de pastorie aan de Westzijde zaten ook tijdelijke onderduikers, maar nooit echt lang. Het was te gevaarlijk zei mijn vader.
In 1942 werd ds. Eikema beroepen naar Dordrecht, maar zijn vrouw bleek Multiple Sclerose te hebben en kon daar de trap nauwelijks meer op komen. Bij zijn intree aldaar waren er 1000 hoorders en bij zijn afscheid na 15 maanden in 1943 waren het er 1200 hoorders.
Terug in Zaandam ging hij zich nog meer op het verzet richtten. Ook zijn dochter Hanneke ging het verzet in. Zij werd koerierster van o.a.Walraven van Hall en zorgde ervoor dat Joodse onderduikers naar Friesland werden overgebracht. Zij werd uiteindelijk gearresteerd met Walraven van Hall en zat drie maanden in de gevangenis in Amsterdam en kwam vlak voor het einde van de oorlog vrij. Zij heeft met Gijs van Hall nog wel de schietpartij op de Dam in Amsterdam meegemaakt.
In zijn preek no. 79: “Vrije Vroomheid” op 27 Oktober 1946 in de Westzijderkerk zegt Eikema over de oorlog: Vrijheid het was het toverwoord, dat in de duisternis van de oorlogsjaren ons bezielde met nieuwe moed. En als wij ’s avonds de brievenbus zacht hoorden klappen, wij gingen kijken, er lag een krantje op de mat, wij vouden het open, en er stond boven: “Vrij Nederland”, dan begon er iets in ons te leven, en dan zagen wij het als in een ver verschiet: “Nederland Vrij!”
Zelf heb ik die krantjes later avond aan avond rondgebracht, verborgen onder mijn hoed, en als ik ze bezorgde aan bevriende adressen dan voelde ik mij in alle bescheidenheid een dienaar der vrijheid.…..
Bij de bevrijdingspreek van ds. Eikema op 6 Mei 1945 waren er 850 mensen in de Westzijderkerk of de Bullekerk!
Na de oorlog:
Later verhuisden ze naar een nieuwe gemeente Hoogwoud, waar Hans (1956) en Heddy (1957) geboren werden.
Na Hoogwoud kwam Valthermond in Drenthe aan de beurt waar Eikema zijn 40-jarig ambtsjubileum vierde.
In 1967 vertrok het gezin naar Emmen, waar zowel mijn vader en moeder begraven liggen.
In 1971 mocht hij in Emmen zijn gouden predikantsjubileum vieren.
De Israelische ambassade heeft nog contact opgenomen met Eikema om in aanmerking te komen voor een onderscheiding. Ach, antwoordde mijn vader, het was mijn roeping het Oude Volk te helpen! En zo is het in mij voort blijven leven. Help het Oude Volk. Zelf vind ik het jammer dat hij en zijn dochter Hanneke nooit een onderscheiding hebben gekregen. Het zou dik verdiend zijn. Getuige het archief, maar zij waren bescheiden.
De gezondheid van Eikema ging langzaam aan achteruit. Ik zie nog de betraande ogen van mijn vader en toen moest ik even denken aan wat hij tijdens een begrafenis op 25 juli 1961 zei: een jeugdherinnering:
Wanneer wij als kind kwaad hadden gedaan en ons hart was er niet rustig onder, en wij waren bang, dat vader het zou ontdekken, dan had moeder allang bemerkt, dat er iets niet in orde was, en ’s avonds kwam zij nog even aan ons bed en ze ging niet weg, voordat wij alles eerlijk hadden opgebiecht. Weet gij, wanneer wij het meest van moeder hebben gehouden? Toen ze zelf ziek was en die trouwe ogen zagen ons zo hulpbehoevend aan en langzaam aan ging zij sterven.….…
Nu moest ik bij het maken van deze toespraak wel even denken aan het bovenstaande, Ja, ik zie ook zijn ogen nog voor mij toen hij langzaam aan ging sterven.…..
Aan het eind van 1974 werd er prostaatkanker bij hem geconstateerd. Op 22 maart 1975 om zes over half negen ’s avonds blies hij bij ons in de huiskamer zijn laatste adem uit. Wij waren er allemaal. Het was goed zo.
Hij was een man van stijl en beschaving, zeer bescheiden van aard, een man die zijn ambt liefhad. Goedhartig en altijd tot helpen bereid. Hoeveel heeft hij in zijn leven wel afgefietst voor zijn medemens.
Ds. Jan Eikema was een warm – voelende en hartelijke man.
Bovenstaande en nog veel meer informatie over mijn vader is in het archief te vinden.
Ik dank u allen voor Uw aandacht!
Paardenkamp 6
Koog aan de Zaan.
Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
Lees meer over het werk in de WOII van Ds. Eikema in het boek van Erik Schaap: Vrijgevochten.
Dochter Hanneke Ippisch-Eikema heeft een boek geschreven over haar verzetwerk, o.a. als koerierster van Walraven van Hall, met de titel Sky. (Amerikaanse uitgave.)