Panorama zaandam by Tilemahos Efthimiadis

Onenigheid over de kosten
Van onze redac­tie, Ruud Mei­jns

Het was Napoleon Bona­parte die van de twee één maakte. In 1811 besliste hij dat Oost– en West­zaan­dam tot een gemeente moesten wor­den omgevormd. Daarmee kwam een einde aan een eeuwen­lange toe­s­tand waar­bij Oost­zaan­dam tot het rechts­ge­bied van de Banne van Oost­zaan hoorde en West­zaan­dam tot de Banne van West­zaan. Offi­cieel dan, want Oost­zaan­dam had het moed­er­dorp Oost­zaan in grootte en belang al lang overvleugeld. En onder invloed van de patri­ot­tis­che beweg­ing wist men zich los te maken van Oost­zaan. Daar kwam dus in 1811 weer een einde aan.

OostzijderkerkOost­zaan­dam bezat al sinds het begin van de 14e eeuw een kapel, het land was nog rooms-​katholiek, een kapel waar ook die van West­zaan­dam gebruik van maak­ten. Ook na de Her­vorm­ing, na de 80-​jarige oor­log, bleef men van Oost en West van de Zaan gebruik maken van deze kerk.

Voor menige instelling wer­den in over­leg de kosten samen opge­bracht bijvoor­beeld voor de schoolmeester en de vroed­vrouw. Hoewel juridisch apart deden de gemeen­schap­pen veel din­gen samen. Toch wer­den hier en daar wat breuk­li­jn­t­jes zichtbaar.

Afbeeld­ing: Oost­z­i­jderk­erk met houten toren

Zie het relaas van Adri­aan Loos­jes uit Beschri­jv­ing van de Zaan­land­sche Dor­pen, 1794.

Dan, schoon Zaan­dam dus door de Zaan van één geschei­den is, en Oost­zaan­dam onder Oost­za­a­nen, en West­zaan­dam onder West­za­a­nen behoort, had­den de Inwoon­ders deezer Plaats, nogth­ans, van ouden tijd af, en boven Men­schen geheuge­nis, in ver­scheide opzigten, een naauwe gemeen­schap met malka­n­der onder­houden, zo dat die van de West­z­i­jde in de kapel aan de Oost­z­i­jde te Kerk gin­gen en, in ver­volg van tijd dezelve, nevens het School­huis, Vroed­vrouwhuis, Weeshuis, en nog meer andere zaaken, met die van de Oost­z­i­jde hielpen onder­houden, betaalde men daar toe, uit kragt van hun min­der getal, een derde gedeelte, ter­wijl die van de Oost­z­i­jde twee derde voor hunne reken­ing hadden.

Vol­gens Jacob Honig Jz. Junior in zijn ‘Geschiede­nis der Zaan­lan­den’ ging het mis toen de ler­aar die de gemeente voorg­ing op leeftijd raakte en ‘die de kwalen des oud­er­dom begon te voe­len’. Hij kreeg een hulp toegevoegd en daarmee begon men voorkeur te kri­j­gen voor de één of de ander. Zo ontston­den twee par­ti­jen waar­bij ook nog de pre­cieze of juiste geloofs­be­li­j­de­nis een rol ging spelen.

In de geza­men­lijke ver­gader­ing had Oost­zaan­dam een meerder­heid van stem­men en West­zaan­dam werd voort­durend over­stemd zodat ze besloten een poging te doen een eigen kerk en een trak­te­ment voor een eigen predikant te kri­j­gen. Er kwa­men pogin­gen van Oost­zaan­dam om de zaak te ver­hin­deren en/​of te saboteren. Het kwam zelfs tot geweld zo zeer zelfs dat mus­ketiers uit Ams­ter­dam moesten komen om de rust te herstellen.

De een­heid duurde vol­gens Adri­aan Loos­jes tot het jaar 1632 toen ze nog geza­men­lijk een Koren­molen op de Valdeurss­loot aan de Oost­z­i­jde bouw­den. Daarna ontstond een geschil over de benoem­ing van een predikant en hele­maal toen die van de West­z­i­jde, met toestem­ming van de Staaten van Hol­land en West­vries­land, een stuk grond aan de West­z­i­jde kochten voor het aan­leggen van een begraaf­plaats. Voorts met het plan daar een gebouwtje neer te zetten met een toren erop of ernaast. Daar moest de Oost­z­i­jde van in ken­nis wor­den gesteld.

BullekerkDit ini­ti­atief werd hen door die van de Oost­z­i­jde niet in dank aangenomen en het lei­dde tot een recht­szaak, eerst voor het Hof van Hol­land en later nog voor de Hoge Raad. Daar werd bepaald dat die van de West­z­i­jde het recht had­den zich van die van de Oost­z­i­jde af te schei­den en dat het tot een verdel­ing van geld en goed­eren moest komen. Daarmee was de splits­ing van de Gere­formeerde Kerk in Oost– en West­zaan­dam een feit. Nog enige tijd bleven de West­z­i­jders mee betalen aan de bedi­en­ing van de Kerk en het onder­houd van het uur– en slag­w­erk. Maar in 1637 was het echt over toen de West­z­i­jde toestem­ming kreeg om een eigen kerk, een predikantshuis en een school te bouwen en daar geld voor te lenen; dat werd uitein­delijk de Westzijderkerk.

Afbeeld­ing: De nieuwe Gere­formeerde kerk ofwel de West­z­i­jder– of Bullekerk.

Op 14 okto­ber 1640 werd voor de laat­ste maal een geza­men­lijk avond­maal bedi­end. Beide gemeen­ten waren nu, ook waar het de kerk­gang betreft, gescheiden.

Bron:
Adrian Loos­jes Pz. – Beschryv­ing van de Zaan­land­sche Dor­pen, 1794
Jacob Honig Jzn. Junior – Geschiede­nis der Zaan­lan­den 1849

Afbeeldin­gen aangeleverd.

Joomla tem­plates by a4joomla