Fabriek Vesuvius
Van onze redactie, Ruud Meijns
Welke fabriek heet nu ‘Vesuvius’?
Het zal wel met vuur te maken hebben en dat klopt. De fabriek ‘Vesuvius’ maakte ‘Gloed’. Het was een gloedfabriek van Van Vliet.
De fabriek stond in het Westzijderveld over de spoorlijn Amsterdam – Alkmaar ter hoogte van de Mallegatsloot die rechts op de foto loopt. De foto is van 1925. Er was nog geen Provincialeweg want die kwam er pas begin jaren ’30.
Maar wat was ‘Gloed’? Gloed was bewerkt zaagsel dat als brandstof, net als houtskool werd gebruikt om te verwarmen. Het was in gebruik bij schippers maar vooral bij kerkgangers die hun kerkstoven ermee verwarmden. In de stoof werd in een metalen en stenen reservoir een portie gloed gelegd genoeg om gedurende de dienst de voeten van de kerkganger warm te houden.
Wanneer de heer S. van Vliet met zijn gloedstokerij is begonnen is mij niet bekend. Het vroegste teken van leven is een advertentie uit 1903 waarin hij kerkvoogden, kosters en brandstofhandelaren opmerkzaam maakte op ‘Gloed’ dat ‘geheel zonder Reuk of Walm’ z’n werk doet.
Kerkbank met stoofjes in het Hervormde kerkje te Krommeniedijk. Foto: Alexander Tromp Photography
Het was niet de enige gloedfabriek in Zaandam. Bij het Noordervaldeurspad stond fabriek ‘De Kroon’ en aan het eind van het Papenpad stond de fabriek van Waagmeester en Langeveld. Of het een verschrijving is of niet in een krantenbericht trof ik ook nog de gloedfabriek ‘De Krater’ aan, ook van de Heer Van Vliet. In Oostzaan stond gloedfabriek ‘De Pauw’ van de heer Avis uit Zaandam. 
De heer Van Vliet was de eigenaar maar de stoker van de fabriek was Hein Pater. Die vertelt in een publicatie in 1941 dat hij al zesendertig jaar in de fabriek als stoker werkzaam is. Dat klopt wel aardig want in 1944 vierde Johannes Pater zijn 40 jarig jubileum bij de gloedfabriek Vesuvius als gloedstoker. In 1941 was de Vesuvius de enige nog actieve gloedfabriek in ons land.
Foto: De Heer Johannes Pater
Zaagsel is een brandbaar goedje en dat heeft tot tal van branden bij Vesuvius geleid. Daarbij werd door de journalisten wel eens de grap gemaakt dat de Vesuvius weer actief was. ‘Vesuvius begon te werken’. Of ‘De felle Westenwind zorgde er tweede Pinksterdag voor, dat de gloedfabriek “Vesuvius” in het Westzijderveld gelijk een vuurspuwende berg werd.’
Bijkomende nadeel bij zo’n brand was dat de fabriek over de spoorlijn lag. Een extra belemmering voor de brandweer om bij de brand te komen. In 1950 was het helemaal raak want in maart, mei, juni en juli was er brand. De laatste brand bleek gemeld door een agent die hevige rookwolken had geconstateerd bij Vesuvius. Maar toen de eigenaar de heer Heize, een andere eigenaar inmiddels, de toegesnelde brandweer naar zijn terrein zag komen rende hij hen tegemoet en vertelde hen dat hij wat vaten aan het schoonbranden was. Er was geen sprake van brand en na inspectie besloot de brandweer weer in te rukken.
Of er nu nog gloed gebruikt wordt weet ik niet, maar de gloedfabriek staat niet meer in het Westzijderveld, daar ligt nu de woonwijk Westerkoog. 
Foto’s: Gemeentearchief Zaanstad, Alexander Tromp Photography en familieorganisatie Pater.