Panorama zaandam by Tilemahos Efthimiadis

De Feb­ru­ar­is­tak­ing in de Zaanstreek

Van onze redac­tie: Ruud Meijns

staakt0

De Feb­ru­ar­is­tak­ing kwam niet uit de lucht vallen. De Duitse bezetters had­den al genoeg maa­trege­len genomen die de woede opwek­ten van de bevolk­ing. De tew­erk­stelling van rond de 11.000 werk­loze arbei­ders in werkverschaffings-​objecten had al tot een vorm van verzet geleid, toen zij een half uur langer moesten werken.

Okto­ber 1940 kwam het bevel dat alle ambtenaren een ‘ariërverk­lar­ing’ moesten inlev­eren. Begin jan­u­ari 1941 moesten de Joodse landgenoten zich reg­istr­eren als zijnde van ‘geheel of gedeel­telijk joodse bloe­den’. Later kwa­men bor­d­jes met ‘Voor Joden ver­bo­den’ bij aller­lei gele­gen­heden te hangen.

staakt1De stak­ing was gericht tegen de joden­ver­vol­ging. Duit­sers en Ned­er­landse W.A.-mannen had­den de joden­bu­urt geter­roriseerd. Joodse man­nen ver­weer­den zich daarte­gen met eigen knok­ploe­gen. Op dins­dag 11 feb­ru­ari vond een groot gevecht plaats op het Water­looplein. De Ned­er­landse W.A.-man H. Koot raakte daar­bij dodelijk gewond. Ook in de daarop vol­gende dagen von­den gevechten plaats. Als repre­saille arresteer­den de Duit­sers op 22 en 23 feb­ru­ari, met grof geweld, 427 jonge joodse man­nen. Wim Nieuwen­hui­jse: “De Duit­sers had­den al maa­trege­len genomen die iedereen trof­fen en in hun vri­jheid beknot­ten. Door de razzia’s tegen de Joden en ook door de provo­caties van de NSB die dacht dat hun koninkrijk was gekomen. Daar­door ontstond langzaam maar zeker een bran­dend vuur door het onrecht dat de Joden werd aangedaan.”

Ook in de Zaanstreek maakt men ken­nis met de ‘ariërverk­lar­ing’. Op de Zaan­damse markt wor­den joden geweerd en de berichten uit de hoofd­stad waar veel Zaankan­ters werken, doet de stem­ming hier ook omslaan. De razzia’s van 22 en 23 feb­ru­ari in Ams­ter­dam en de aan­val van W.A.-mannen op de 23e in de Waakza­amheid in Koog aan de Zaan betekent dat voor velen de maat vol is.

staakt2Dirk Maij: (werkte voor het Gem. Gas­bedrijf) “Ik voelde dat ik dat moest doen. Ik had een chef bij het gas­bedrijf en die was getrouwd met een Joodse vrouw en die vrouw mocht niet meer in gemeente­di­enst. Die werd ontsla­gen, die moest weg.”

De C.P.N. staat sterk in Ams­ter­dam en in de Zaanstreek en aan de oproep om te staken van 23 feb­ru­ari wordt op 25 feb­ru­ari gehoor gegeven. In de mid­dag ligt het werk in Ams­ter­dam stil. Arbei­ders nemen vanuit Ams­ter­dam de stak­ing­so­proep mee.

Foto: De stak­ing­so­proep uit Amsterdam

Wim Nieuwen­hui­jse: “Dat man­i­fest moest uit Ams­ter­dam gehaald wor­den en niet alleen hier in Zaan­dam, maar door de hele Zaanstreek waren mensen opgeroepen om dat man­i­fest te komen ophalen en te gaan vermenigvuldigen.”

staakt3Mevr. Bep Koe­man: “Op die 25e kwam al heel gauw door dat die stak­ing uit­ge­bro­ken was. Je was er meteen voor in dat je ook ging staken. Toen hebben ze een eigen pam­flet samengesteld en dat is ver­spreid over al die groepen die in de Zaanstreek wat gin­gen organiseren.”

In de Zaanstreek verza­me­len arbei­ders zich bij de fab­riek­spoorten. Albert Heijn en Hille gaan plat. De Artillerie Inricht­ing sluit zich aan. In de mid­dag ligt het werk langs de Zaan stil. In totaal staken zo’n 200 Zaanse bedrijven.

Foto: Het Zaanse pamflet

Cor Brak (Wormerveer): “Om half acht begonnen we en toen werd er al over gepraat. Toen waren er al bil­jet­ten en werd er over gedis­cussieerd, over de Joden die ver­volgd wer­den. Het Zuideinde van Wormerveer was eigen­lijk één indus­tri­eter­rein en ik zie nog één van die voor­man­nen van Crok en Laan die voerde het woord, dat we ons aan moesten sluiten en dat gebeurde ook spon­taan. We gin­gen toen in optocht naar Wormer en gin­gen we daar die fab­rieken langs; Lassie, de Rijst­pel­lerij van de Unie en die sloten zich alle­maal bij die stak­ing aan.”

Mart ten Wolde (Koog aan de Zaan): “Tussen negen en tienen kwam er een groepje mensen aan de fab­rieksin­gang en die kwa­men vra­gen of het per­son­eel ook wilde gaan staken. Daar werd mee ingestemd, dat ging vrij snel.”

Vanuit de hele Zaanstreek komen mensen naar Zaan­dam. En het zijn niet alleen arbei­ders uit de fab­rieken, maar ook over­hei­dsper­son­eel, scholieren, winkelper­son­eel sluiten zich aan.

Mart ten Wolde (Koog aan de Zaan): “Ik ben met die groep mee gaan fiet­sen naar Zaan­dam toe. Onder­weg werd het wat luidruchtig, het trok de aan­dacht en hier en daar stopten ze bij bedri­jven om te vertellen wat er aan de hand was. En uitein­delijk kwa­men we in het cen­trum van Zaan­dam terecht.”

De Duit­sers, over­rompeld door de omvang van de stak­ing, besluiten Noord-​Holland onder mil­i­tair gezag te plaatsen.

Ruim 16 duizend Zaankan­ters deden mee aan de stak­ing en verza­melden zich op de Dam in Zaan­dam. De demon­stratie had de toestem­ming van de burge­meester van Zaan­dam J. in ’t Veld.

Mart ten Wolde (Koog aan de Zaan): “Toen hoor­den we schoten, er werd geschoten op de Dam. Iedereen vloog een kant op om dekking te zoeken en weg te wezen.

Poli­tieke aktiviteiten wor­den verboden.’s Mid­dags op de 26e wordt de ‘Duitse orde’ met geweld her­steld. Mil­i­tairen vullen de straten en er valt een dode in de Nicolaasstraat.

Op don­derdag 27 feb­ru­ari wordt er nog wel ges­taakt, hoewel de omvang min­der is gewor­den. Een avond­klok wordt ingesteld; na half negen mag nie­mand meer buiten zijn. The­aters wor­den ges­loten. Van burgmeester In ’t Veld wordt geëist dat iedereen ’s mid­dags om 13.00 uur weer aan het werk gaat; zo niet volgt een mil­i­taire recht­bank. Burge­meester In ’t Veld wordt per 4 maart 1941 van zijn func­tie ontheven. Zaan­dam kri­jgt een boete te betalen van een half miljoen gulden.

‘Zo eindigde in de Zaanstreek een woelige oor­logs­dag. De fascis­tis­che bezetters had­den hun ware gezicht getoond. Maar ook de bevolk­ing had dit gedaan.’

Wim Nieuwen­hui­jse: “En ik denk dat de Feb­ru­ar­is­tak­ing er in de Zaanstreek ook toe geleid heeft dat, in het verzet daarna, er een soort bescherming was van de bevolk­ing. Want je had in de West­z­i­jde schouder aan schouder gelopen met je buur­man die niet mocht weten dat jij in het verzet zat.”

Alle citaten komen uit de doc­u­men­taire ‘Feb­ru­ar­is­tak­ing’ van het project: Mon­u­menten Spreken

Bron­nen: De Feb­ru­ar­is­tak­ing in de Zaanstreek – J.C. Witte
De Feb­ru­ar­is­tak­ing (in 1941) en haar gevol­gen voor Zaan­dam – J.J. ’t Hoen
Ter dood vero­ordeeld – Ger­ard Maas
Noord-​Hollands Archief

Joomla tem­plates by a4joomla