Napoleon, Zaan­dam en de Con­scrip­tie
_{Van onze redac­tie, Ruud Meijns}

Van de com­bi­natie Napoleon en Zaan­dam zijn wel wat din­gen bek­end; dat hij hier was ‘Sans Pareil’ zou hij hebben geroepen. Dat hij Oost– en West­zaan­dam heeft samengevoegd tot Zaan­dam. Maar ook dat hij voort­durend oor­log voerde en daar­voor sol­daten nodig had. Hij voerde de dien­st­plicht (con­scrip­tie) in en bepaalde dat elk departe­ment een bepaald aan­tal man­schap­pen moest leveren.

De dien­st­plicht ging via lot­ing, een bepaalde leefti­jds­groep werd opgeroepen zich te melden. In 1811 was dat de groep die geboren was in 1788, dus 22 of 23 jaar, maar bij de inschri­jv­ing zaten veel jon­gens die net 20 jaar waren. Waren je oud­ers ver­mo­gend was het mogelijk iemand in jouw plaats te laten dienst nemen waar voor je dan een ver­goed­ing moest betalen.

Er is niet zoveel bek­end hoe het de Zaanse dien­st­plichti­gen is ver­gaan. Bek­end is het ver­haal van Pieter Hare­maker Jzn. die tot in Polen kwam, deser­teerde, gevan­gen werd genomen en toch nog heel­huids terugk­wam in Koog aan de Zaan. Hij schreef zijn belevenis­sen op in een boek met de titel “Mijn lot­gevallen in Fran­sche dienst gedurende de jaren 1813 — 14”.

Bek­end is ook de opstand, tegen de con­scrip­tie die in 1813 uit­brak in Zaan­dam en uitein­delijk aan vijf mensen het leven kostte waar­van Jan Eij­den­berg en Jacob Rek de bek­end­ste waren.

Er waren er ook die er onderuit probeer­den te komen door zelfver­mink­ing. Ze sne­den hun rechter wijsvinger af zodat ze niet meer kon­den schi­eten. Of lieten hun voor­tanden trekken zodat ze de patroon­huls niet meer kon­den ope­nen. Maar ook daar werd een oploss­ing voor gevon­den, want ze kon­den dienst doen als tam­boer of kar­renknecht. Nie­mand ontsprong de dans.

Hoe zat het eigen­lijk met de dien­st­plichti­gen, hoeveel vertrokken er met het leger van Napoleon, wie waren dat en wat is er van hen gewor­den. Wie waren deze jonge jon­gens die in ‘Le Grande Armee’ dienst moesten doen?

We lezen over de grote leg­ers waarmee Napoleon door Europa trok, maar wat betek­ende dat voor een groot dorp als Zaan­dam. In het gemeen­tearchief van Zaanstad zijn de lijsten te vin­den van de jon­gens die ingeloot wer­den bij het leger. Ik heb geno­teerd wat ik vond en het werd direct herken­baar door de fam­i­lien­amen die je nog steeds in de Zaanstreek vindt. Ik hoop dat die jon­gens hier­mee een gezicht kri­j­gen als we lezen over ‘Le Grande Armee’.

In 1811 toen de gemeen­ten Oost– en West­zaan­dam wer­den samengevoegd kwam het totaal aan­tal inwon­ers uit op 8974, t.w. West had er 4668 en Oost 4306. In 1815 werd de bevolk­ing op 8376 geteld.

In 1810 wer­den er vijftig jon­gens ingeli­jfd bij het leg­ers van Napoleon, alle­maal geboren in 1790; ze waren 20 jaar. Ook in 1811 waren het er vijftig. In 1812 wer­den er meer opgeroepen; in totaal 108. In 1813 moesten er nog 106 opkomen.

Een voor­beeld uit het con­scrip­tieboek dat in het gemeen­tearchief bewaard wordt.

Ik heb mijn bevin­din­gen in een bestand gezet en hier is de link. Con­crip­tie Napoleon